«معجزه آبخیزداری»|مروری بر دیدگاه های مرحوم پرویز کردوانی درباره آبخیزداری و آبخوانداری

مرحوم پروفسور پرویز کردوانی دیدگاه های جالب و قابل توجهی درباره آبخیزداری و آبخوانداری داشت. در این گزارش به مرور این دیدگاه ها می پردازیم.
به نقل از فرنام نیوز –  «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ مرحوم پرویز کردوانی در سال 1310 در گرمسار متولد شد، پدرش حسین علی بلوکباشی از ملاکان منطقه بود. پرفسور کردوانی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در گرمسار گذراند و پس از اخذ مدرک دیپلم از مدرسه رازی (فرانسوی) در تهران برای ادامه تحصیل در رشته عمران کویر به آلمان عزیمت کرد. وی در سال 1345موفق به اخذ مدرک دکترا با بالاترین امتیاز از آلمان شد و پس از بازگشت در دانشکده کشاورزی ارومیه به فعالیت پرداخت. او سپس به دانشگاه تهران رفت و از سال 1348 در این دانشگاه مشغول تدریس شد. کردوانی همچنین مدیرکل دفتر مطالعات آموزشی دانشگاه تهران را در بین سالهای 1348 تا 1354 برعهده داشت و بنیانگذار و رییس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران (1354 تا 1358) بود.

مرحوم کردوانی عضویت در بنیاد مطالعات آسیای شبکه آب خاورمیانه، عضو هیأت امنای صلح سبز و رئیس کمیته بیابان‌زدایی انجمن متخصصان محیط‌ زیست ایران را در کارنامه خود داشت. از دیگر افتخارات وی این بود که در پنجمین همایش چهره‌های ماندگار (سال 1384) به‌عنوان چهره ماندگار در زمینه جغرافیا معرفی شده‌ است. وی در سال 90 سالگی دعوت حق را لبیک گفت.

مرحوم پرفسور کردوانی نظرات و دیدگاه های جالب و قابل توجهی درباره آبخیزداری و آبخوانداری داشت. در اینجا به مرور دیدگاه ایشان در این باره می پردازیم:

** آبخیزداری از اقدامات موثر برای کنترل سیلاب است

انجام اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری و حفظ و افزایش پوشش گیاهی در سطح حوضه‌های آبخیز بالادست به کنترل و کاهش سرعت سیلاب کمک می‌کند. آبخیزداری یکی از موثرترین اقدامات برای کنترل سیلاب در حوضه‌های بالادست است، در پایین دست حوضه‌های آبخیز نیز باید بتوانیم سیل را کنترل کنیم. (برای مقابله با سیل های سال 1398) فقط کافی ‌بود تا در ارتفاعات آبخیزداری کنند. یعنی در دامنه کوه ‌دو کار اصلی انجام بدهند. اول اینکه جوی‌های عمود بر شیب احداث کنند و دوم اینکه در رودهای کوچک، سدهای کوچک می‌ساختند که این اقدامات بر عهده وزارت کشاورزی و‌ وزارت نیرو است. اگر این کارها انجام می‌شد، دیگر شاهد این همه خسارات نمی‌شدیم.

** آبخیزداری سدها جدی گرفته شود

سیل در ارتفاعات بیشترین خسارت را وارد می‌کند چون پوشش گیاهی وجود ندارد. سیل باعث می‌شود تا عمر سدها کوتاه شود و چون از گل و‌ لای پر شده‌‌اند و در نتیجه آب کمتری را ذخیره می‌کنند. پس باید برای اینکه عمر سدها کوتاه نشود، راهکارهای لازم را اجرایی کرد. برای جلوگیری از این بحران، باید سه کار انجام شود: اول ‌آبخیزداری، دوم ایجاد سد رسوبی و‌ در نهایت شست‌و‌شوی هیدرولیک آب سدها. ‌با انجام این موارد می‌توان از بحران‌ها جلوگیری کرد. سد دز 202متر ارتفاع دارد و اکنون حدود 90 متر آن گِل است و به همین دلیل نمی‌تواند آب را در خود ‌نگه دارد.

به دلیل تند بودن شیب کوه‌های ایران، اجرای درست طرح‌هایی چون آبخیزداری بسیار مهم است چرا که اگر این طرح به درستی اجرا نشود، هم منابع آبی و هم منابع خاک از بین می‌رود. ضمن‌ اینکه عمر سدها نیز کوتاه می‌شود.

** آبخیزداری؛ راهی برای جلوگیری از هدر رفت منابع آبی

برای صرفه‌جویی در منابع آبی و جلوگیری از هدررفت آن باید طرح‌هایی چون آبخیزداری عملیاتی شود اما متاسفانه به دلیل اجرایی نشدن این طرح‌ها منابع آبی زیادی هدر می‌رود. نمونه این امر را می‌توان در بارندگی‌های اخیر(سال 1398) مشاهده کرد. به دلیل اجرایی نشدن طرح های آبخیزداری و آگاهی ناکافی به آن آب ناشی از بارندگی‌ها هدر رفت.

** طرح های آبخیزداری باید تداوم داشته باشد

طرح های آبخیزداری باید تداوم داشته باشد. در واقع مهندسان و کارشناسانی که طرح‌های آبخیزداری را اجرا می‌کنند باید آن را ادامه دهند و آن را مورد بررسی قرار دهند تا نتایج مطلوبی حاصل شود. اما این اقدامات اجرایی نمی‌شود.

** علاوه بر آبخیزداری، آبخوانداری باید اجرا شود

علاوه بر آبخیزداری در ارتفاعات طرح‌هایی چون آبخوانداری نیز باید اجرا شود. در محل‌هایی که تعداد بارندگی‌ها زیاد است باید آبخوانداری کرد. اما این درحالی است که آبخوانداری در کشوربه دلیل واگذاری این طرح‌ها به شرکت‌های مهندسین مشاور به درستی انجام نمی‌شود.